We are offering NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Grammar Book धातुरूप-प्रकरणम् Questions and Answers can be used by students as a reference during their preparation.
Sanskrit Vyakaran Class 7 Solutions धातुरूप-प्रकरणम्
(परस्मैपदी तथा आत्मनेपदी धातुओं के रूप-लट्, लङ् तथा लृट् लकारों में)
(1) परस्मैपदी धातवः
(क) वर्तमानकाले (लट् लकारे) प्रयोगाः
(ii) आत्मनेपदी धातवः
अभ्यासः
प्रश्न 1.
निम्नलिखित वाक्यों में रिक्त स्थानों में लङ् लकार के उचित रूप भरो
उदाहरणम्-त्वं जलम् अपिबः। (पा)
1. वयम् सत्यम् ……………… । (वद्)
2. युवां फलम् ………………। (खाद्)
3. ते देशम् ………………। (रक्ष्)
4. छात्राः पाठान् ………………..। (पठ्)
5. कन्या देवम् ……………….। (पूज्)
6. माता गृहे ………………..। (वस्)
7. पिता कार्यालयम् ……………….। (गम्)
8. मालाकारः मालाम् ………………. । (रच्)
9. ते गृहे ………………..। (अस्)
10. यूयं विद्यालयम् ……………….। (गम्)
11. सः विद्यालयात् ……………………। (आगम्)
12. सः पुष्पम् ……………… । (दृश्)
13. हरिः भक्तम् ………………। (दृश्)
14. मुनयः वने ……………….। (वस्)
15. नार्यः गृहे …………………। (स्था)
उत्तर:
1. अवदाम
2. अखादतम्
3. अरक्षन्
4. अपठन्
5. अपूजयत्
6. अवसत्
7. अगच्छत्
8. अरचयत्
9. आसन्
10. अगच्छत
11. आगच्छत्
12. अपश्यत्
13. अपश्यत्
14. अवसन्
15. अतिष्ठन्।
प्रश्न 2.
निम्नलिखित वाक्यों में रिक्त स्थानों में लट् लकार के उचित रूप भरो
उदाहरणम्-वयं दुग्धं पिबामः। (/पा)
1. ग्रामीणाः ग्रामेषु ……। (/वस्)
2. जलचराः जले . ..। (/चर्)
3. कमलानि तडागेषु ……..। (वि/कस्)
4. आवां वार्ता ……..। ((कृ)
5. युवां वृक्षान् ….। (/दृश्)
6. पितरौ पुत्रं ..। (/पाल्)
7. वृद्धः ग्रामं …….। (गम्)
8. बालः चित्रं …….। (दृश्)
9. अहं पत्रं …। (लिख्)
10. अहं फलानि …….। (भक्ष्)
11. त्वं शीतलं जलं …….। (पा)
12. बालाः पाठं ……. । (पठ्)
13. यूयं क्षेत्रे ……. । (क्रीड्)
14. वयं नगरे .. .। (वस्)
15. त्वम् उच्चैः …… । (हस्)
उत्तर:
1. वसन्ति
2. चरन्ति
3. विकसन्ति
4. कुर्वः
5. पश्यथ
6. पालयतः
7. गच्छति
8. पश्यति
9. लिखामि
10. भक्षयामि
11. पिबसि
12. पठन्ति
13. क्रीडथ
14. वसामः
15. हससि।
प्रश्न 3.
निम्नलिखित वाक्यों में रिक्त स्थानों में लृट् लकार के उचित रूप भरो
उदाहरणम्
1. ते विद्यालयं गमिष्यन्ति। …………..(✓गम्)
2. वयम् सूर्योदयं ……………। (✓दृश्)
3. यूयम् देवान् ……। (✓पूज्)
4. तौ पत्रं …………..। (✓लिख्)
5. आवां गृहात् …..। (आ✓गम्)
6. मित्राणि भोजनं …….। (✓कृ)
7. अहं नगरं …….। (गम्)
8. बालः अधुना …। (हस्)
9. लता पितरं पत्रं …। (लिख्)
10. बालः …….। (धाव्)
11. शिशुः दुग्धं …। (पा)
12. श्यामा जलं …। (आनी)
13. देवः पाठं . ..। (पठ्)
14. मोहनः वृक्षं . .। (दृश्)
15. श्यामः कार्यं …..। (कृ)
उत्तर:
2. द्रक्ष्यामः
3. पूजयिष्यथ
4. लेखिष्यतः
5. आगमिष्यावः
6. करिष्यन्ति
7. गमिष्यामि
8. हसिष्यति,
9. लेखिष्यति.
10. धाविष्यति
11. पास्यति,
12. आनेष्यति
13. पठिष्यति
14. द्रक्ष्यति
15. करिष्यति
प्रश्न 4.
निम्नलिखित वाक्यों में रिक्तस्थानों में लोट्लकार के उचित रूप भरो
1. सः वृक्षं .. । (दृश्)
2. ते आम्रफलानि …। (भक्ष्)
3. सेवकः कार्यं ……..। (कृ)
4. वृक्षस्य अधः धेनवः ..। (स्था)
5. अहं पत्रं ………। (लिख्)
6. यूयं जलं .. । (पा)
7. त्वं मया सह ……। (आगम्)
8. देवस्य प्रशंसां … । (कृ)
9. त्वं कोलाहलं मा ……। (कृ)
10. ते सत्यं …….। (वद्)
उत्तर:
1. पश्यतु
2. भक्षयन्तु
3. करोतु
4. तिष्ठन्तु
5. लिखानि
6. पिबत,
7. आगच्छ
8. करोतु
9. कुरु
10. वदन्तु।
बहुविकल्पीयप्रश्नाः
प्रश्न 1.
‘आसम्’ इति क्रियापदे कः लकारः?
(क) लट
(ख) लङ्
(ग) लोट
(घ) लृट्
उत्तर:
(ख) लङ्
प्रश्न 2.
‘भविष्यथ’ इति क्रियापदे किं वचनम्?
(क) एकवचनं
(ख) द्विवचनं
(ग) बहुवचनं
(घ) प्रभुवचनं
उत्तर:
(ग) बहुवचनं
प्रश्न 3.
कृ धातोः लुट्लकारे उत्तमपुरुषे द्विवचने किं रूपं भविष्यति?
(क) करिष्यति
(ख) करिष्यथः
(ग) करिष्यामि
(घ) करिष्यावः
उत्तर:
(घ) करिष्यावः
प्रश्न 4.
अपच: अपचतम् अपचत (कः पुरुषः)
(क) मध्यमपुरुष
(ख) उत्तमपुरुष
(ग) प्रथमपुरुष
(घ) महापुरुष
उत्तर:
(क) मध्यमपुरुष
प्रश्न 5.
सीदति …………. सीदन्ति (रिक्तपूर्तिः कुरुत)
(क) सदतः
(ख) सीथः
(ग) सीदतः
(घ) सीदत
उत्तर:
(ग) सीदतः
प्रश्न 6.
अकरवम् अकरवाव ……….. । (रिक्तपूर्ति कुरुत)
(क) अकरवामः
(ख) अकरवाव
(ग) करवाव
(घ) अकरवाम
उत्तर:
(घ) अकरवाम
प्रश्न 7.
लुट्लकारे मध्यमपुरुषे स्यसि स्यथः ………. च प्रत्ययाः वर्तन्ते।
(क) स्युः
(ख) स्यत
(ग) स्यथ
(घ) स्याम
उत्तर:
(ग) स्यथ
प्रश्न 8.
अधोलिखितवाक्येषु उचितानि क्रियापदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
(i) शशिनः किरणाः शीतलाः ………. ।
(क) भवति
(ख) अभवन्
(ग) अभवत्
(घ) भवन्ति
उत्तर:
(घ) भवन्ति
(ii) दीपेन्द्रः सूर्याय अ ……… ।
(क) यच्छतः
(ख) अयच्छन्
(ग) यच्छति
(घ) यच्छतः
उत्तर:
(ग) यच्छति
(iii) अनुभूतेः पिता कार्यालयं ………
(क) गमिष्यति
(ख) गमिष्यन्ति
(ग) गच्छिष्यतः
(घ) गमिष्यतः
उत्तर:
(क) गमिष्यति
(iv) अध्यापकाः वन्दनां प्रश्न ………… ।
(क) प्रक्ष्यति
(ख) प्रक्ष्यन्ति
(ग) प्रक्ष्यतः
(घ) प्रच्छष्यति
उत्तर:
(ख) प्रक्ष्यन्ति
प्रश्न 9.
बालकाः श्वः चलचित्रं ……….
(क) पश्यन्ति
(ख) अपश्यन्
(ग) अपश्यताम्
(घ) द्रक्ष्यन्ति
उत्तर:
(घ) द्रक्ष्यन्ति