CBSE Class 6

We are offering NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit रचना अपठित-अवबोधनम् Questions and Answers can be used by students as a reference during their preparation.

CBSE Class 6 Sanskrit रचना अपठित-अवबोधनम्

प्रश्न 1
एकस्मिन् ग्रामे कश्चित् निर्धनः युवकः आसीत्। तस्य नाम धनपालः आसीत्। सः प्रतिदिनं भिक्षायै ग्राम ग्राम प्रति भ्रमति स्म। प्राप्तैः सक्तुभिः तस्य घटः पूर्णः अभवत्। सः घटं नागदन्ते अवलम्ब्य खट्वायां शयनं करोति स्म।

I. एकपदेन उत्तरत
(i) निर्धनः कः आसीत्?
उत्तर:
युवकः

(ii) युवकः कुत्र आसीत्?
उत्तर:
ग्रामे

(iii) सः किमर्थं ग्रामं ग्राम प्रति भ्रमति स्म?
(क) भिक्षायै
(ख) अन्नाय
(ग) जलाय
(घ) वस्त्राय।
उत्तर:
(क) भिक्षायै

(iv) सक्तुभिः कः पूर्णः आसीत्?
(क) घटः
(ख) प्रकोष्ठः
(ग) जलाशयः
(घ) गर्तः।
उत्तर:
(क) घटः

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत
युवकस्य नाम किम् आसीत्? निर्देशानुसारम् उत्तरत
उत्तर:
युवकस्य नाम धनपालः आसीत्।

(i) ‘आसीत्’ इत्यत्र कः लकार:?
उत्तर:
लङ्।

(ii) ‘भिक्षायै इत्यत्र का विभक्तिः ?
(क) तृतीया
(ख) चतुर्थी
(ग) षष्ठी
(घ) सप्तमी
उत्तर:
(ख) चतुर्थी

प्रश्न 2
स्वास्थ्यलाभाय प्रतिदिनं व्यायामः करणीयः। व्यायामेन शरीरं स्वस्थं भवति। रक्तस्य सञ्चारः सम्यग् भवति। जठराग्निः दीप्तः भवति। उदरं न परिवर्धते। मस्तिष्कम् उर्वरं भवति।

I. एकपदेन उत्तरत
(i) प्रतिदिनं किं करणीयम्?
उत्तर:
व्यायाम:।

(ii) व्यायामेन किं स्वस्थं भवति?
उत्तर:
शरीरम्

(iii) कस्य सञ्चारः सम्यग भवति?
उत्तर:
रक्तस्य

(iv) व्यायामेन किं न परिवर्धते?
(क) उदरम्
(ख) हस्तः
(ग) पादः
(घ) नासिका।
उत्तर:
(क) उदरम्

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत
व्यायामेन किम् उर्वरं भवति?
उत्तर:
व्यायामेन मस्तिष्कम् उर्वरं भवति।

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत
(i) ‘भवति’ इत्यत्र को लकार:?
उत्तर:
लट

(ii) ‘व्यायामेन’ इत्यत्र का विभक्तिः ?
(क) चतुर्थी
(ख) तृतीया
(ग) षष्ठी
(घ) सप्तमी।
उत्तर:
(ख) तृतीया।

प्रश्न 3.
पुरा अयोध्यायाः राजा दशरथः आसीत्। तस्य त्रयः पुत्राः आसन्। तेषु श्रीरामः ज्येष्ठः आसीत्। श्रीरामस्य पत्नी सीता आसीत्। सत्यस्य पालनाय दशरथः श्रीरामं वनं प्रैषयत्। वने रावणः सीताम् अपाहरत्। श्रीरामः रावणं हत्वा सीतां मोचितवान्।
I. एकपदेन उत्तरत
(i) अयोध्यायाः राजा कः आसीत्?
उत्तर:
दशरथः

(ii) दशरथस्य कति पुत्राः आसन्?
(क) चत्वारः
(ख) त्रयः
(घ) पञ्च।
उत्तर:
(क) चत्वारः

(iii) श्रीरामस्य पत्नी का आसीत्?
(क) सुमित्रा
(ख) कौसल्या
(ग) सीता
(घ) दमयन्ती।
उत्तर:
(ग) सीता

(iv) कः सीताम् अपाहर?
(क) रावणः
(ख) मेघनादः
(ग) लक्ष्मणः
(घ) भरतः।
उत्तर:
(क) रावणः

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत
दशरथः कं वनं प्रैषय?
उत्तर:
दशरथः श्रीरामं वनं प्रैषयत्।

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत
(i) ‘हत्वा’ इत्यत्र कः प्रत्ययः?
(क) क्त्वा
(ख) आ
(ग) ता
(घ) वा।
उत्तर:
(क) क्त्वा

(ii) ‘अपाहरत्’ इत्यत्र को लकार:?
(क) लट्
(ख) लोट्
(ग) लङ्
(घ) लृट।
उत्तर:
(ग) लङ्

प्रश्न 4.
आकाशे बहवः ग्रहाः सन्ति। सूर्यः विशालं नक्षत्रम् अस्ति। चन्द्रः एकः उपग्रहः अस्ति। पृथिवी सूर्य परितः प्रतिदिनं भ्रमति। सौरमण्डले नव ग्रहाः सन्ति। बृहस्पतिः विशालतमः अस्ति। सूर्यः प्रकाशं यच्छति। सूर्यः उष्णताम् अपि यच्छति।

I. एकपदेन उत्तरत
(i) आकाशे के सन्ति?
उत्तर:
ग्रहाः

(ii) विशालं नक्षत्रं कः अस्ति?
उत्तर:
सूर्यः

(iii) उपग्रहः कः अस्ति?
(क) पृथिवी
(ख) चन्द्रः
(ग) शनिः
(घ) गुरुः।
उत्तर:
(ख) चन्द्रः

(iv) कः प्रकाशं यच्छति?
(क) शुक्रः
(ख) सूर्यः
(ग) गुरुः
(घ) बुधः
उत्तर:
(ख) सूर्यः

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत
विशालतमः ग्रहः कः अस्ति?
उत्तर:
विशालतमः ग्रहः बृहस्पतिः अस्ति।

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत
(i) ‘यच्छति’ इत्यत्र कः धातुः?
(क) यत्
(ख) यच्छ्
(ग) दा
(घ) छा।
उत्तर:
(ग) दा

(ii) ‘उष्णता’ इत्यत्र कः प्रत्ययः?
(क) ता
(ख) आ
(ग) अता
(घ) आता।
उत्तर:
(क) ता

प्रश्न 5.
मोक्षः चतुर्थः पुरुषार्थः। प्रथमः पुरुषार्थः धर्मः अस्ति। मोक्षो नाम दु:खेभ्यः सर्वथा मुक्तिः। ‘निर्वाणम्’ इति मोक्षस्य अपरनाम। धर्मेण एव मोक्षः लभ्यते। संसारे धर्मः एव जीवनस्य सारः अस्ति।

I. एकपदेन उत्तरत
(i) चतुर्थः पुरुषार्थः कः अस्ति?
उत्तर:
मोक्षः

(ii) प्रथमः पुरुषार्थः कः अस्ति?
उत्तर:
धर्मः

(iii) मोक्षस्य अपरनाम किम् अस्ति?
उत्तर:
निर्वाणम्

(iv) धर्मेण कः लभ्यते?
उत्तर:
मोक्षः

II. पूर्णवाक्येन उत्तरत
जीवनस्य सारः किम् अस्ति?
उत्तर:
जीवनस्य सारः धर्मः एव अस्ति।

III. निर्देशानुसारम् उत्तरत
(i) ‘अस्ति’ इत्यत्र कः धातुः?
(क) भू
(ख) अस्
(ग) नम्
(घ) अस्त।
उत्तर:
(ख) अस्

(ii) ‘धर्मेण’ इत्यत्र का विभक्तिः ?
(क) तृतीया
(ख) चतुर्थी
(ग) षष्ठी
(घ) पञ्चमी।
उत्तर:
(क) तृतीया

We are offering NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit रचना निबंध-लेखनम् Questions and Answers can be used by students as a reference during their preparation.

CBSE Class 6 Sanskrit रचना निबंध-लेखनम्

(1) मम विद्यालय
मम विद्यालय: नगरस्य नातिदूरम् अस्ति। अहं द्विचक्रिकया तत्र गच्छामि। तत्र दशमकक्षापर्यन्तम् अध्यायनं भवति। क्रीडायाः अपि तत्र सम्यक् व्यवस्था वर्तते। तस्य परीक्षापरिणामः उत्तमः भवति। छात्राणां सर्वांगीणः विकासः अत्र भवति।

शब्दार्थ:-
नातिदूरम् – समीप।
द्विचक्रिकया – साईकल से।
दशमकक्षापर्यन्तम् – दसवीं कक्षा तक।
अध्यायनम् – पढ़ाई।
क्रीडायाः – खेलों का।
सम्यक् – अच्छी।

(2) मम पुस्तकम्
मम पुस्तकम् (श्रेयसी) अस्ति। एतत् पुस्तकम् रोचकम् अस्ति । अस्मिन् कथा-श्लोक-माध्यमेन संस्काराः दीयन्ते । छात्राः श्लोकान् कण्ठस्थान् कुर्वन्ति । पाठानन्तरम् अभ्यासः अस्ति । अनेन संस्कृतभाषायाः ज्ञानं सरलतया कर्तुं शक्यते।

शब्दार्थ:-
रोचकम् – रुचिकर।
संस्काराः – शिक्षा।
दीयन्ते – दिए जाते हैं।
कुर्वन्ति – करते हैं।
कण्ठस्थान् – याद।
पाठानन्तरम् – पाठ के बाद।
अनेन – इसके द्वारा।
कर्तुं शक्यते – किया जा सकता है।

(3) मम आचार्य:
डा. आनन्दस्वरूपः मम प्रियः आचार्यः अस्ति। सः अनुशासनप्रियः अस्ति। सः गणितस्य अध्यापकः अस्ति। सः सर्वान् पितृवत् स्निह्यति । सः स्वविषयं परिश्रमपूर्वकं पाठयति। सर्वे छात्राः तं सादरं प्रणमन्ति।

शब्दार्थ:-
सर्वान् – सब को।
पितृवत् – पिता के समान।
स्निह्यति – प्यार करता है।
पाठयति – पढ़ाता है।
प्रणमन्ति – प्रणाम करते हैं।

(4) संस्कृतभाषा :
अस्माकं राष्ट्रस्य सर्वासां भाषाणां जननी संस्कृतभाषा अस्ति। एषा विश्वभाषा अस्ति। अस्माकं प्राचीन ग्रन्थाः संस्कृतभाषायां सन्ति। भारतस्य सर्वेषु विद्यालयेषु संस्कृतसंभाषणस्य शिक्षणं प्रदातुं संस्कृतभारती संस्कृतसम्भाषण-शिविराणि आयोजयति।

शब्दार्था:-
राष्ट्रस्य – राष्ट्र की।
सर्वासाम् – सब।
भाषाणाम् – भाषाओं की।
अस्माकम् – हमारे
शिक्षणम् – शिक्षा, पढ़ाई।
आयोजयति – आयोजित करती है।

(5) मम देश:
(जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरीयसी) भारतम् मम प्रियः देशः अस्ति। मम देशः सुविशालः अस्ति । अत्र षट् ऋतवः सन्ति । अत्र उत्तरदिशायाम् देवतात्मा हिमालयः अस्ति। प्राचीनकाले अयं देशः विश्वगुरुः आसीत् । अयं पुनः शीघ्रं विश्वगुरुः भविष्यति। उक्तं च-जननी जन्मभूमिः स्वर्गादपि गरीयसी।

शब्दार्थ:-
मम – मेरा
सुविशाल: – बहुत बड़ा
षट् – छह
ऋतवः – ऋतुएँ
सन्ति – हैं
उत्तरदिशायाम् – उत्तरदिशा में
देवतात्मा – देवताओं का निवास स्थान
प्राचीनकाले: – प्राचीन समय में
विश्वगुरुः – संसार का गुरु। गरीयसी-महान्।

अभ्यासः

अधोलिखितेषु विषयेषु निबन्धान लिखत (निम्नलिखित विषयों पर निबन्ध लिखें।)

1. मम प्रिया क्रीडा
2. मम प्रियं मित्रम्
3. मम गृहम्
4. मम उद्यानम्
5. मम दिनचर्या।

We are offering NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit रचना पत्र-लेखनम् Questions and Answers can be used by students as a reference during their preparation.

CBSE Class 6 Sanskrit रचना पत्र-लेखनम्

अधोलिखितेषु पत्रेषु शब्दसूचीसहायतया रिक्तस्थानानि पूरयन्तु
(निम्नलिखित पत्रों में शब्दसूची की सहायता से रिक्त स्थानों को भरो)

प्रश्न1.
अवकाशहेतोः प्रार्थनापत्रम्

प्रधानाचार्यः,
डी. ए. वी. स्कूल, कुरुक्षेत्रम्।
सविनयं ………… यत् अहं ………… अस्मि। अतः …………. आगन्तुं न शक्नोमि । कृपया मई 12-13 इति अवकाशः दीयताम्।
सधन्यवादम् …………

आज्ञाकारी शिष्यः
क. ख. ग.

दि. 11 मई, 2020

प्रश्न 2.
मातरं प्रति कुशलतापत्रम्

8 अगस्त, 2020
8, छात्रावासः
अम्बालानगरम

…………. मातृचरणेषु
………… सादरं वन्दे।
अत्र ………….. तत्र अस्तु । भवतां ………….. ह्यः एव आगतम् । मम अध्ययनं ………….. प्रचलति। परीक्षां दत्त्वा अहं शीघ्रं …………… आगमिष्यामि।
शेषं कुशलम्

भवदीयः पुत्रः
देवदत्तः

प्रश्न 3.
विवाहार्थं निमन्त्रणपत्रम्

(नगरम्)
(दिनाङ्कः)

प्रियमित्र ………….
अहम् अत्र ………….. । मम भ्रातः विवाहः ……………… जातः। तत्र भवताम् आगमनम् …………. अस्ति। मम जननी भवन्तं ………….. स्मरति। सर्वेभ्यो नमोनमः। अस्ति। मम अनमा अवत…..

भवदीयं मित्रम्
परमानन्दः

प्रश्न 4.
दिनचर्याविषयकं पना

गीता विद्यालयः
कुरुक्षेत्रम्
10 दिसम्बर, 2020

परमपूजनीयाः पितृचरणाः!
साष्टाङ्गं अत्र कुशलं तत्र …………..। मम अध्ययनं सम्यक् चलति। अहं ………….. दशवादनपर्यन्तं पठामि। विद्यालये शिक्षकाः अस्मासु ………….. स्निह्यन्ति।
सर्वेभ्यः………..

भवदीयः पुत्रः
परमानन्दः

प्रश्न 5.
परीक्षा-परिणाम-सूचना

चेन्नैः
8 दिसम्बर, 2021

प्रिय भ्राता …………..
सस्मेहं नमस्कारः।
अत्र कुशलं तत्रास्तु । अहं परीक्षायाः परिणामं ……….. । मम सर्वविषयेषु उत्तमाः …………. सन्ति । सर्वविषयान् संहत्य 70 ………….: अङ्कान् प्राप्तवान् अस्मि।
भगिन्यै शुभाशीर्वादाः।

भवदीयः ………….
रविः

We are offering NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit रचना चित्राधारित-वर्णनम् Questions and Answers can be used by students as a reference during their preparation.

CBSE Class 6 Sanskrit रचना चित्राधारित-वर्णनम्

अधोलिखितम् चित्रं दृष्ट्वा शब्दसूचीसहायतया त्रीणि संस्कृतवाक्यानि लिखत
(निम्नलिखित चित्र देखकर शब्दसूची की सहायता से तीन संस्कृत के वाक्य लिखो)

प्रश्न 1.
शब्दसूची-अश्वः। अजा। पत्राणि । तृणानि। खादति। जलम्। पश्चात्।।

(क) ……………….
(ख) ……………….
(ग) ……………….
उत्तर:
(छात्र इनसे अतिरिक्त और भी वाक्य बना सकते हैं।)
(क) अश्वः तृणानि खादति।
(ख) अजा पत्राणि खादति।
(ग) पश्चात् उभौ जलं पास्यतः।

प्रश्न 2.
शब्दसूची-बालकः। पितरम्। मातरम्। आशिषम्। यच्छतः। नमति । उभौ।।

(क) ……………….
(ख) ……………….
(ग) ……………….
उत्तर:
(क) बालकः पितरम् नमति।
(ख) सः मातरम् अपि नमति।
(ग) उभौ तम् आशिषम् यच्छतः।

प्रश्न 3.
शब्दसूची-पर्यटकाः। ट्रालीयानेन। उपरि। अधः। पर्वतीयानि दृश्यानि। पश्यन्ति । गच्छन्ति। केचन। आपणे।

(क) ……………….
(ख) ……………….
(ग) ……………….
उत्तर:
(क) पर्यटकाः ट्रालीयानेन उपरि गच्छन्ति।
(ख) केचन ट्रालीयानेन अधः आगच्छन्ति।
(ग) उपरि गत्वा ते सुन्दराणि पर्वतीयानि दृश्यानि पश्यन्ति ।
अथवा
केचन जलपानार्थम् एकस्मिन् आपणे उपविशन्ति ।

प्रश्न 4.
शब्दसूची-पर्वतीयनगरम्। उन्नतम्। पर्वतशिखरम्। जलाशयः। तटम्। भवनानि। वृक्षाः।

(क) ……………….
(ख) ……………….
(ग) ………………
उत्तर:
(क) वयं चित्रे पर्वतीयनगरम् पश्यामः।
(ख) अत्र उन्नतानि पर्वतशिखराणि सन्ति।
(ग) वृक्षाणां मध्ये भवनानि सुन्दराणि सन्ति।
अथवा
अत्र पर्वतमध्ये एकः विशालः जलाशयः अस्ति।

प्रश्न 5.
शब्दसूची-विद्यालयस्य कक्षा। अध्यापिका। बालकान्। छात्राः। शान्तभावेन। आज्ञां। शृण्वन्ति।

(क) ……………….
(ख) ……………….
(ग) ……………….
उत्तर:
(क) चित्रे विद्यालयस्य कक्षा अस्ति।
(ख) अत्र अध्यापिका बालकान् पाठयति।
(ग) छात्राः शान्तभावेन शृण्वन्ति।
अथवा
छात्राः अध्यापिकायाः आज्ञायाः पालनं कुर्वन्ति

प्रश्न 6.
शब्दसूची-छात्राणाम्। विद्यालयः। बालकाः। बालिकाः। कक्षासु। अध्यापकाः। पाठयन्ति । अध्यापिकाः।

(क) ……………….
(ख) ……………….
(ग) ……………….
उत्तर:
(क) एषः छात्राणां विद्यालयः अस्ति।
(ख) विद्यालये बालिकाः बालकाः च पठन्ति।
(ग) ते कक्षासु शान्तभावेन उपविशन्ति ।
अथवा
अध्यापकाः अध्यापिकाः च तान् पाठयन्ति ।

प्रश्न 7.
शब्दसूची-पर्वतस्य अधः। सरिता। नौकाः। मकराः। पथिकाः। मत्स्याः । कच्छपाः। ।

(क) ……………….
(ख) ……………….
(ग) ……………….
उत्तर:
(क) अत्र पर्वतस्य अधः सरिता वहति ।
(ख) सरितायाः जले मत्स्याः, मकराः, कच्छपाः सन्ति ।
(ग) सरितायां नौकाः चलन्ति।
अथवा
सरितायां नौकासु पथिकाः तिष्ठन्ति

We are offering NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Grammar Book परिशिष्टम् Questions and Answers can be used by students as a reference during their preparation.

Sanskrit Vyakaran Class 6 Solutions परिशिष्टम्

(क) एकतः पञ्चाशत्पर्यन्तं संख्यावाचकशब्दाः

(ख) व्यावहारिक-शब्दकोषः

We are offering NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Grammar Book अनुवादकार्यम् Questions and Answers can be used by students as a reference during their preparation.

Sanskrit Vyakaran Class 6 Solutions अनुवादकार्यम्

अभ्यासः-1
(अकारान्त-पदप्रयोगः)

हिन्दी-वाक्यानि — संस्कृत-वाक्यानि
1. यह वृक्ष है। — एषः वृक्षः अस्ति।
2. ये दो वृक्ष हैं। — एतौ वृक्षौ स्तः।
3. ये वृक्ष हैं। — एते वृक्षाः सन्ति।
4. यह माला है। — एषा माला अस्ति।
5. ये दो मालाएँ हैं। — एतौ वृक्षौ स्तः
6. ये मालाएँ हैं। — एता: मालाः सन्ति।
7. यह फल है। — एतत् फलम् अस्ति।
8. ये दो फल हैं। — एते फले स्तः।
9. ये फल हैं। — एतानि फलानि सन्ति।

अनुवादं कुरुत

1. यह पर्वत है।
2. ये दो डण्डे (दण्ड) हैं।
3. ये दर्पण हैं।
4. यह नौका है।
5. ये दो बकरियाँ हैं।
6. ये लताएँ हैं।
7. यह पत्ता है।
8. ये दो पुष्प हैं।
9. ये बीज हैं।

सहायक-पदानि

1.पर्वतः
2. दण्डौ
3. दर्पणाः
4. नौका
5. अजे
6. लताः
7. पत्रम्
8. पुष्पे
9. बीजानि।

अभ्यास:-2
(प्रश्नवाक्यानि)

1. यह कौन है? — एषः कः अस्ति?
2. ये दो कौन हैं? — एतौ को स्तः?
3. ये सब कौन हैं? — एते के सन्ति?
4. यह कौन (स्त्री) है? — एषा का अस्ति?
5. ये दो कौन (स्त्रियाँ) हैं? — एते के स्तः?
6. ये कौन (स्त्रियाँ) हैं? — एताः काः सन्ति?
7. यह क्या है? — एतत् किम् अस्ति?
8. ये दोनों क्या हैं? — एते के स्त:?
9. ये सब क्या हैं? — एतानि कानि सन्ति?

अनुवादं कुरुत

1. यह बालक कौन है?
2. ये दो बालक कौन हैं?
3. ये सब बालक कौन हैं?
4. यह बालिका कौन है?
5. ये दो बालिकाएँ कौन
6. ये सब बालिकाएँ कौन हैं?
7. यह मित्र कौन है?
8. ये दो मित्र कौन हैं?
9. ये सब मित्र कौन हैं?

सहायक-पदानि

1. बालकः
2. बालको
3. बालकाः
4. बालिका
5. बालिके
6. बालिकाः
7. मित्रम्
8. मित्रे
9. मित्राणि।

अभ्यासः-3
(सर्वनामपदानि)

1. वह कौन है? — सः कः अस्ति?
2. वह राम है। — सः रामः अस्ति।
3. यह कृष्ण है। — एषः कृष्णः अस्ति।
4. वे दो कौन हैं? — तौ कौ स्तः?
5. वे दो छात्र हैं। — तौ छात्रौ स्तः।
6. ये दो छात्राएँ हैं। — एते छात्रे स्तः।
7. वे सब कौन हैं? — ते के सन्ति?
8. वे सब बालक हैं। — ते बालकाः सन्ति।
9. ये सब भवन हैं। — एतानि भवनानि सन्ति।

अनुवादं कुरुत

1. वह राजा है।
2. वे दो हाथी हैं।
3. वे सब मृग हैं।
4. यह नारी है।
5. ये दो चिड़िया हैं।
6. ये सब मक्खियाँ हैं।
7. वह घर है।
8. वे दो कमल हैं।
9. वे सब वस्त्र हैं।

सहायक-पदानि

1. नृपः
2. गजौ
3. मृगाः
4. एषा
5. एते चटके
6. मक्षिकाः
7. तत्
8. ते
9. वस्त्राणि।

अभ्यासः-4
(क्रियापदानि)

1. मोहन हँसता है। — मोहनः हसति।
2. राम जाता है। — रामः गच्छति।
3. सीता आती है। — सीता आगच्छति।
4. घोड़ा चलता है। — अश्वः चलति।
5. घोड़ी देखती है। — अश्वा पश्यति।
6. पत्ता गिरता है। — पत्रं पतति।
7. बेल चढ़ती है। — लता आरोहति।
8. नर्तकी नाचती है। — नर्तकी नृत्यति।
9. शिक्षक पढ़ाता है। — शिक्षकः पाठयति।

अनुवादं कुरुत

1. माता कहती है।
2. भ्राता लिखता है।
3. बहन देती है।
4. पिता शिक्षक है।
5. बालिकाएँ दौड़ती हैं।
6. कोयल गाती है।
7. छात्र खेलता है।
8. सुधा बोलती है।
9. राधा और सुधा पढ़ती हैं।

सहायक-पदानि

1. कथयति
2. लिखति
3. यच्छति
4. जनकः
5. धावन्ति
6. गायति
7. क्रीडति
8. वदति
9. च, पठतः।

अभ्यास:-5
(अव्ययपदानि)

1. यह तो माला है। — एषः तु माला अस्ति।
2. तुम ही हँसते हो। — त्वम् एव हससि।
3. हम वहाँ जाते हैं। — वयम् तत्र गच्छामः।
4. यहाँ कौन है? — अत्र कः अस्ति?
5. वह अब पढ़ता है। — स: अधुना पठति।
6. वह आज जाएगा। — सः अद्य गमिष्यति।
7. कल सोमवार था। — ह्यः सोमवासरः आसीत्।
8. कल बुधवार होगा। — श्वः बुधवासरः भविष्यति।
9. वह क्या-क्या नहीं करता? — सः किं-किं न करोति?

अनुवादं कुरुत

1. यह तो गंगा है।
2. वह कैसा है?
3. मैं भी शिक्षक हूँ।
4. तुम क्या लिखते हो?
5. वह ऊपर है।
6. वह नीचे है।
7. यह अति सुन्दर है।
8. मैं वहाँ पढ़ता हूँ।
9. तुम कहाँ जाते हो?

सहायक-पदानि
1. तु
2. कीदृशः
3. अपि
4. किम्
5. उपरि
6. अधः
7. अति
8. तत्र
9. कुत्र।

अभ्यासः-6
(विशेषण-पदानि)

1. फूल नीला है। — पुष्पम् नीलम् अस्ति।
2. भवन सुन्दर है। — भवनं सुन्दरम् अस्ति।
3. यह अच्छा बालक है। — एषः भद्रः बालकः अस्ति।
4. यह अच्छी लड़की है। — एषा भद्रा कन्या अस्ति।
5. प्रिय राम, यहाँ आओ। — प्रिय राम, अत्र आगच्छ।
6. ये सूखे पत्ते हैं। — एतानि शुष्काणि पत्राणि सन्ति।
7. यह सुन्दर वृक्ष है। — एषः रम्यः वृक्षः अस्ति।
8. लता चञ्चल है। — लता चञ्चला अस्ति।
9. नदी गहरी है। — नदी गम्भीरा अस्ति।

अनुवादं कुरुत

1. जल मीठा है।
2. फल खट्टा है।
3. भोजन बढ़िया है।
4. वस्त्र घटिया है।
5. पत्ता सूखा है।
6. मित्र योग्य है।
7. यह पाठ कठिन है।
8. भाषा सरल है।
9. वस्त्र गीला है।

सहायक-पदानि
1. मधुरम्
2. अम्लम्
3. शोभनम
4. अशोभनम्
5. शुष्कम्
6. योग्यम्
7. कठिनम्
8. सरला
9. आर्द्रम्।

अभ्यासः-7
(भूतकालः)

1. वह देव था। — सः देवः आसीत्।
2. यह देवी थी। — एषा देवी आसीत्।
3. उसने पढ़ा। — सः अपठत्।
4. वह घर गया। — सः गृहम् अगच्छत्।
5. उसने पत्र लिखा। — स: पत्रम् अलिखत्।
6. वह बोला। — सः अवदत्।
7. वह बोली। — सा अवदत्।
8. उसने खाया। — सः अखादत्।
9. उसने पीया। — सः अपिबत्।

अनुवादं कुरुत

1. बालक ने खाया।
2. बालिका हँसी।
3. छात्रों ने पढ़ा।
4. बालक खाते हैं।
5. बालिका हँसती हैं।
6. छात्र पढ़ते हैं।
7. बालक पढ़ते हैं, छात्राओं ने पढ़ा।
8. बालिका खाती है, बालकों ने नहीं खाया।
9. उसने देखा, मैंने नहीं देखा।

सहायक-पदानि
1. अखादत्
2. अहसत्
3. अपठन्
7. अपठत्
8. खादति, अखादन्
9. अपश्यत्, अहं न अपश्यम्।

अभ्यासः-8
(भविष्यत्कालः)

1. वह जाएगा। — स: गमिष्यति।
2. यह आएगी। — एषा आगमिष्यति।
3. पत्ता गिरेगा। — पत्रं पतिष्यति।
4. वे हँसेंगे। — ते हसिष्यन्ति।
5. वे पढ़ेंगी। — ताः पठिष्यन्ति।
6. ये जल पीएँगी। — एताः जलं पास्यन्ति।
7. वे क्या करेंगे? — ते किं करिष्यन्ति?
8. वे कुछ नहीं करेंगे। — ते किमपि न करिष्यन्ति।
9. वे विश्राम करेंगे। — ते विश्रामं करिष्यन्ति।

अनुवादं कुरुत

1. वह पढ़ेगा।
2. वह नहीं पढ़ेगा।
3. क्या वह पढ़ेगा?
4. वह आएगी।
5. वह नहीं आएगी।
6. क्या वह आएगी।
7. पत्ते गिरेंगे।
8. पत्ते कब गिरेंगे?
9. पत्ते आज नहीं गिरेंगे।

सहायक-पदानि

1. पठिष्यति
2. न
3. किम्
4. सा
5. आगमिष्यति
6. किम्
7. पत्राणि
8. कदा
9. अद्य

अभ्यासः-9
(स्त्रीलिङ्गपदानि)

1. यह पेटी है। — एषा पेटिका अस्ति।
2. यह बकरी है। — एषा अजा अस्ति।
3. वह साड़ी है। — सा शाटिका अस्ति।
4. ये रोटियाँ हैं। — एताः रोटिकाः सन्ति।
5. वे कलमें हैं। — ताः लेखन्यः सन्ति।
6. यह पैंसिल है। — एषा अङ्कनी अस्ति।
7. यह कापी है। — एषा अभ्यास-पुस्तिका अस्ति।
8. यह कैंची है। — एषा कतरिका अस्ति।
9. यह छलनी है। — एषा चालनी अस्ति।

अनुवादं कुरुत
1. वह माला को देखता है।
2. वे छात्राएँ हैं।
3. बालिकाएँ पूजा करती हैं।
4. यह मोरनी है।
5. घोड़ी घूम रही है।
6. बन्दरी देख रही है।
7. वह उपहास करती है।
8. पुजारिन पाठ करती है।
9. शेरनी गरजती है।

सहायक-पदानि

1. मालाम्
2. छात्राः
3. अर्चयन्ति
4. मयूरी
5. अश्वा
6. वानरी
7. करोति
8. अर्चिका
9. सिंही।

अभ्यासः-10
(मिश्रितवाक्यानि)

1. वह नमन करता है। — सः नमति।
2. वह फूल लाता है। — सः पुष्पाणि आनयति।
3. वह खेलता है। — सः क्रीडति।
4. तुम क्या करते हो? — त्वं किं करोषि?
5. तुम दोनों क्या करते हो? — युवां किं कुरुथः?
6. तुम सब क्या करते हो? — कुरुथ?
7. मैं पढ़ता हूँ। — अहं पठामि।
8. हम दो पढ़ते हैं। — आवां पठावः।
9. हम सब पढ़ते हैं। — वयं पठामः।

अनुवादं कुरुत
1. वह सूंघता है (जिघ्रति)।
2. वह मानता है (स्वीकरोति)।
3. वह खड़ा होता है (उत्तिष्ठति)।
4. वह बैठता है (उपविशति)।
5. वह मेरा भाई है, यह तुम्हारी बहन है (सः मम भ्राता अस्ति, एषा तव भगिनी अस्ति)।