CBSE Class 7

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 12 विद्याधनम्

Detailed, Step-by-Step NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 12 विद्याधनम् Questions and Answers were solved by Expert Teachers as per NCERT (CBSE) Book guidelines covering each topic in chapter to ensure complete preparation.

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 12 विद्याधनम्

पाठ्यपुस्तक के प्रश्न-अभ्यास

प्रश्न 1.
उपयुक्तकथनानां समक्षम् ‘आम्’, अनुपयुक्तकथनानां समक्षं ‘न’ इति लिखत –

(क) विद्या राजसु पूज्यते।
(ख) वाग्भूषणं भूषणं न।
(ग) विद्याधनं सर्वधनेषु प्रधानम्।
(घ) विदेशगमने विद्या बन्धुजनः न भवति।
(ङ) विद्या सर्वत्र कीर्तिं तनोति।
उत्तर:
(क) आम्
(ख) न
(ग) आम्
(घ) न
(ङ) आम्।

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 12 विद्याधनम्

प्रश्न 2.
अधोलिखितानां पदानां लिङ्गं, विभक्तिं वचनञ्च लिखत –

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 12 विद्याधनम् 8
उत्तर:
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 12 विद्याधनम् 2
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 12 विद्याधनम् 3

प्रश्न 3.
श्लोकांशान् योजयत –

(क) विद्या राजसु पूज्यते न हि धनम् – हारा न चन्द्रोज्ज्वलाः
(ख) केयूराः न विभूषयन्ति पुरुषम् – न भ्रातृभाज्यं न च भारकारि
(ग) नचौरहार्य न च राजहार्यम् – या संस्कृता धार्यते
(घ) मातेव रक्षति पितेव हिते नियुङ्क्ते – विद्या-विहीनः पशुः
(ङ) वाण्येका समलङ्करोति पुरुषम् – कान्तेव चाभिरमयत्यपनीय खेदम्
उत्तर:
(क) विद्या राजसु पूज्यते न हि धनम् – विद्या-विहीनः पशुः
(ख) केयूराः न विभूषयन्ति पुरुषम् – हारा न चन्द्रोज्ज्वला:
(ग) न चौरहार्य न च राजहार्यम् – न भ्रातृभाज्यं न च भारकारि
(घ) मातेव रक्षति पितेव हिते नियुङ्क्ते कान्तेव – चाभिरमयत्यपनीय खेदम्
(ङ) वाण्येका समलङ्करोति पुरुषम् – या संस्कृता धार्यते

प्रश्न 4.
एकपदेन प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत –

(क) कः पशुः?
(ख) का भोगकरी ?
(ग) के पुरुष न विभूषयन्ति ?
(घ) का एका पुरुषं समलङ्करोति ?
(ङ) कानिक्षीयन्ते ?
उत्तर:
(क) विद्याविहीन: नरः।
(ख) विद्या।
(ग) केयूराः।
(घ) वाणी।
(छ) भूषणानि।

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 12 विद्याधनम्

प्रश्न 5.
रेखातिपदानि अधिकृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत

(क) विद्याविहीनः नरः पशुः अस्ति।
(ख) विद्या राजसु पूज्यते।
(ग) चन्द्रोज्ज्वला: हाराः पुरुषं न अलङ्कुर्वन्ति।
(घ) पिता हिते नियुक्ते।
(ङ) विद्याधनं सर्वप्रधानं धनमस्ति।
(च) विद्या दिक्षु कीर्ति तनोति।
उत्तर:
(क) विद्याविहीनः कः पशुः अस्ति ?
(ख) का राजसु पूज्यते ?
(ग) चन्द्रोज्ज्वला: के पुरुषं न अलङ्कर्वन्ति ?
(घ) कः हिते नियुक्ते ?
(ङ) विद्याधनं कीदृशम् धनमस्ति ?
(च) विद्या कुत्र कीर्ति तनोति ?

प्रश्न 6.
पूर्णवाक्येन प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत –

(क) गुरूणां गुरुः का अस्ति?
(ख) कीदृशी वाणी पुरुष समलङ्करोति ?
(ग) व्यये कृते किं वर्धते ?
(घ) विद्या कुत्र कीर्ति वितनोति ?
(ङ) माता पिता इव विद्या किं किं करोति ?
उत्तर:
(क) गुरूणां गुरु: विद्या अस्ति।
(ख) संस्कृता वाणी पुरुष समलङ्करोति।
(ग) व्यये कृते विद्याधनं वर्धते।
(घ) विद्या दिक्षु कीर्तिम् वितनोति।
(ङ) विद्या माता इव रक्षति, पिता इव हिते नियुक्त।

प्रश्न 7.
मञ्जूषातः पुल्लिङ्ग-स्त्रीलिङ्ग-नपुंसकलिङ्गपदानि चित्वा लिखत –

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 12 विद्याधनम् 4
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 12 विद्याधनम् 5
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 12 विद्याधनम् 6
उत्तर:
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 12 विद्याधनम् 7

बहुविकल्पी प्रश्न

निम्नलिखितानां प्रश्नानाम् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत –

प्रश्न 1.
किम् धनम् सर्वधनप्रधानम् ?
(क) विद्याधनम्
(ख) दानधनम्
(ग) रत्नधनम्
(घ) रूपधनम्।
उत्तर:
(क) विद्याधनम्

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 12 विद्याधनम्

प्रश्न 2.
राजसुका पूज्यते ?
(क) धनम्
(ख) विद्या
(ग) शक्तिः
(घ) सुन्दरता।
उत्तर:
(ख) विद्या

प्रश्न 3.
किम् भूषणं सततं भूषणम् ?
(क) वाग्भूषणम्
(ख) शौर्यभूषणम्
(ग) धनभूषणम्
(घ) स्वर्णाभूषणम्।
उत्तर:
(क) वाग्भूषणम्

प्रश्न 4.
का दिक्षु कीर्तिम् वितनोति ?
(क) माता
(ख) अध्यापिका
(ग) विद्या
(घ) देवी।
उत्तर:
(ग) विद्या

प्रश्न 5.
‘राजसु’ पदे का विभक्तिः ?
(क) प्रथमा
(ख) सप्तमी
(ग) षष्ठी
(घ) तृतीया।
उत्तर:
(ख) सप्तमी

प्रश्न 6.
‘गुरूणाम्’ पदे किम् वचनम् ?
(क) एकवचनम्
(ख) द्विवचनम्
(ग) बहुवचनम्
(घ) सर्वम्।
उत्तर:
(ग) बहुवचनम्।

Class 7 Sanskrit Chapter 12 विद्याधनम् Summary

1. न चोरों द्वारा चुराया जा सकता है, न राजा द्वारा छीना जा सकता है,न भाइयों द्वारा बाँटा जा सकता है, न भार बढ़ाने वाला है. खर्च करने पर सदैव बढ़ता ही रहता है, विद्या रूपी धन सभी धनों में प्रधान धन है।

2. विद्या मनुष्य का अधिक सौन्दर्य है, निजी गुप्त धन है, विद्या भोग के साधन उपलब्ध कराने वाली है, यश और सुख प्रदान करने वाली है, विद्या ही गुरुओं की भी गुरु है। विद्या विदेश जाने पर बन्धुजन (के समान) है। विद्या सबसे बड़ी देवता है। विद्या ही राजाओं में पूजी जाती है, धन नहीं, विद्या से रहित व्यक्ति पशु होता है।

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 12 विद्याधनम्

3. मनुष्य को बाजूबन्द सुशोभित नहीं करते। न चन्द्रमा के समान उज्ज्वल (चमकीले) हार सुशोभित करते हैं, न स्नान, न शरीर पर लेप करने योग्य सुगन्धित पदार्थ, न फूल, न सजाए गए बाल सुशोभित करते हैं। मनुष्य को एकमात्र वाणी ही सुशोभित करती है, जो सुसंस्कृत रूप से धारण की गई हो। समस्त आभूषण नष्ट हो जाते हैं। वाणी रूपी आभूषण निरंतर (रहने वाला) आभूषण है।

4. (विद्या) माता के समान रक्षा करती है, पिता के समान कल्याण में लगाती है। पत्नी के समान दुःख को दूर करके हृदय को आनन्दित करती है। लक्ष्मी की वृद्धि करती है, सभी दिशाओं में यश फैलाती है। कल्पलता के समान विद्या क्या-क्या सिद्ध नहीं करती है।

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 12 विद्याधनम् Read More »

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 11 समवायो हि दुर्जयः

Detailed, Step-by-Step NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 11 समवायो हि दुर्जयः Questions and Answers were solved by Expert Teachers as per NCERT (CBSE) Book guidelines covering each topic in chapter to ensure complete preparation.

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 11 समवायो हि दुर्जयः

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

पाठ्यपुस्तक के प्रश्न-अभ्यास

प्रश्न 1.
प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखत
(क) वृक्षे का प्रतिवसति स्म?
(ग) गज: केन शाखाम् अत्रोटयत्?
(ङ) मक्षिकायाः मित्रं कः आसीत्?
(ख) वृक्षस्य अधः कः आगतः?
(घ) काष्ठकूट: चटकां कस्याः समीपम् अनयत्?
उत्तर:
(क) चटका
(ख) प्रमत्तः गजः
(ग) शुण्डेन
(घ) वीणारवा-नाम्न्याः मक्षिकायाः समीपम्
(ङ) मण्डूकः।

प्रश्न 2.
रेखाङ्कितानि पदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-
(क) कालेन चटकायाः सन्ततिः जाता।
(ख) चटकायाः नीडं भुवि अपतत्।
(ग) गजस्य वधेनैव मम दुःखम् अपसरेत्।
(घ) काष्ठकूटः चञ्च्वा गजस्य नयने स्फोटयिष्यति।
उत्तर:
(क) कालेन कस्याः सन्ततिः जाता?
(ख) चटकायाः किम् भुवि अपतत्?
(ग) कस्य वधेनैव मम दुःखम् अपसरेत्?
(घ) काष्ठकूटः केन गजस्य नयने स्फोटयिष्यति?

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

प्रश्न 3.
मञ्जूषातः क्रियापदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
करिष्यामि गमिष्यति अनयत् पतिष्यति स्फोटयिष्यति त्रोटयति
(क) काष्ठकूटः चञ्च्वा गजस्य नयने …………………………….।
(ख) मार्गे स्थितः अहमपि शब्द …………………………….।
(ग) तृषार्तः गजः जलाशयं …………………………….।
(घ) गजः गर्ते …………………………….।
(ङ) काष्ठकूटः तां मक्षिकायाः समीपं …………………………….।
(च) गजः शुण्डेन वृक्षशाखाः …………………………….।
उत्तर:
(क) स्फोटयिष्यति
(ख) करिष्यामि
(ग) गमिष्यति
(घ) पतिष्यति
(ङ) अनयत्
(च) त्रोटयति।

प्रश्न 4.
प्रश्नानाम् उत्तराणि एकवाक्येन लिखत
(क) चटकायाः विलापं श्रुत्वा काष्ठकूटः तां किम् अपृच्छत्?
(ख) चटकायाः काष्ठकूटस्य च वार्ता श्रुत्वा मक्षिका किम् अवदत्?
(ग) मेघनादः मक्षिकां किम् अवदत्?
(घ) चटका काष्ठकूटं किम् अवदत्?
उत्तर:
(क) चटकायाः विलापं श्रुत्वा काष्ठकूटः ताम् अपृच्छत्-“भद्रे, किमर्थं विलपसि?”
(ख) चटकायाः काष्ठकूटस्य च वार्ता श्रुत्वा मक्षिका अवदत्-“ममापि मित्रं मण्डूकः मेघनादः अस्ति। शीघ्रं तमुपेत्य यथोचितं करिष्यामः।”
(ग) मेघनादः मक्षिकाम् अवदत्-“यथाहं कथयामि तथा कुरुतम्।”
(घ) चटका काष्ठकूटम् अवदत्-“एकेन दुष्टेन गजेन मम सन्ततिः नाशिताः। तस्य गजस्य वधेन एव मम दुःखम् अपसरेत्।”

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

प्रश्न 5.
उदाहरणमनुसृत्य रिक्तस्थानानि पूरयत –
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 11 समवायो हि दुर्जयः 1 NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 11 समवायो हि दुर्जयः 2

प्रश्न 6.
उदाहरणानुसारं ‘स्म’ शब्दं योजयित्वा भूतकालिकक्रियां रचयत
यथा- अवसत् – वसति स्म।
अपठत् – ………………… (1) …………………।
अत्रोटयत् – ………………… (2) …………………।
अपतत् – ………………… (3) …………………।
अपृच्छत् – ………………… (4) …………………।
अवदत् – ………………… (5) …………………।
अनयत् – ………………… (6) …………………।
उत्तर:
(1) पठति स्म
(2) त्रोटयति स्म
(3) पतति स्म
(4) पृच्छति स्म
(5) वदति स्म
(6) नयति स्म।

प्रश्न 7.
कोष्ठकात् उचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
(क) ……………………………. बालिका मधुरं गायति। (एकम्, एका, एकः)
(ख) ……………………………. कृषकाः कृषिकर्माणि कुर्वन्ति। (चत्वारः, चतस्त्रः, चत्वारि)
(ग) ……………………………. पत्राणि सुन्दराणि सन्ति। (ते, ताः, तानि)
(घ) धेनवः दुग्धं ……………………………. (ददाति, ददति, ददन्ति)
(ङ) वयं संस्कृतम् ……………………………. (अपठम्, अपठन्, अपठाम)
उत्तर:
(क) एका
(ख) चत्वारः
(ग) तानि
(घ) ददति
(ङ) अपठाम।

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

बहुविकल्पी प्रश्न
प्रश्न- निम्नलिखितानां प्रश्नानाम् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

प्रश्न 1.
कस्याः अण्डानि विशीर्णानि?
(क) लतायाः
(ख) चटकायाः
(ग) मक्षिकायाः
(घ) काष्ठकूटस्य।
उत्तर:
(ख) चटकायाः

प्रश्न 2.
मक्षिकायाः नाम किम् आसीत् ?
(क) मेघनादः
(ख) मधुरिमा
(ग) वीणारवा
(घ) सरस्वती।
उत्तर:
(ग) वीणारवा

प्रश्न 3.
कः गजस्य नयने स्फोटयिष्यति?
(क) काकः
(ख) मण्डूकः
(ग) सिंहः
(घ) काष्ठकूटः।
उत्तर:
(घ) काष्ठकूटः

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

प्रश्न 4.
गजः कस्य अन्तः पतितः मृतः च?
(क) गर्तस्य
(ख) समुद्रस्य
(ग) नद्याः
(घ) वनस्य।
उत्तर:
(क) गर्तस्य

प्रश्न 5.
‘स्थास्यामि’ पदे कः लकारः?
(क) लट्
(ख) लृट्
(ग) लङ्
(घ) लोट्
उत्तर:
(ख) लृट्

प्रश्न 6.
‘अन्तः’ पदस्य विपरीतार्थकपदम् किं भवति?
(क) अधः
(ख) नीचैः
(ग) बहिः
(घ) पुरा।
उत्तर:
(ग) बहिः।

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

Class 7 Sanskrit Chapter 11 समवायो हि दुर्जयः Summary

1. पुरा एकस्मिन् ………………………………… इति। (पृष्ठ 59)

हिन्दी सरलार्थ-प्राचीन काल में एक वृक्ष पर एक चिड़िया रहती थी। समय के साथ उसके बच्चे पैदा हुए। एक बार किसी . मतवाले हाथी ने उस वृक्ष के नीचे आकर उसकी शाखा को सूंड से तोड़ दिया। चिड़िया का घोंसला भूमि पर गिर पड़ा। उससे अंडे नष्ट हो गए। फिर वह चिड़िया रोने लगी। उसका रोना सुनकर काष्ठकूट नामक पक्षी ने दुःख से उसे पूछा-भद्रे ! क्यों रो रही हो?

2. चटकावदत् ………………………………… न्यवेदयताम्। (पृष्ठ 59)

हिन्दी सरलार्थ-चिड़िया बोली-एक दुष्ट हाथी ने मेरे बच्चे नष्ट कर दिए हैं। उस हाथी को मारकर ही मेरा दु:ख दूर होगा। फिर काष्ठकूट उसे वीणारवा नामक मक्खी के पास ले गया। उन दोनों की बात सुनकर मक्खी बोली-मेरा भी मित्र मेंढ़क मेघनाद है। जल्दी उसके पास जाकर जैसा उचित है, वैसा ही करेंगे। तब उन दोनों ने मक्खी के साथ जाकर मेघनाद के सामने सारी घटना बताई।

3. मेघनादः अवदत् ………………………………… हि दुर्जयः। (पृष्ठ 59-60)

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

हिन्दी सरलार्थ-मेघनाद बोला-जैसा मैं कहता हूँ वैसा ही तुम दोनों करो। मक्खी ! पहले तुम दोपहर में उस हाथी के कान में आवाज करना, जिससे वह आँखें बंद करके सो जाएगा। तब काष्ठकूट चोंच से उसकी आँखें फोड़ देगा। इस प्रकार वह हाथी अंधा हो जाएगा। प्यास से व्याकुल वह तालाब पर जाएगा। रास्ते में बहुत बड़ा गड्ढा है। उसके पास मैं खड़ा रहूँगा और आवाज करूँगा। मेरी आवाज से उस गड्ढे को तालाब मानकर वह उसी गड्ढे में गिर जाएगा और मर जाएगा। फिर वैसा करने पर वह हाथी दोपहर में मेंढक की आवाज का अनुसरण करके बहुत बड़े गड्ढे के अंदर गिर गया और मर गया। उसी प्रकार कहा गया है अनेक निर्बलों का समूह भी कठिनता से जीतने योग्य हो जाता है।

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 11 समवायो हि दुर्जयः Read More »

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 10 विश्वबंधुत्वम्

Detailed, Step-by-Step NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 10 विश्वबंधुत्वम् Questions and Answers were solved by Expert Teachers as per NCERT (CBSE) Book guidelines covering each topic in chapter to ensure complete preparation.

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 10 विश्वबंधुत्वम्

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्
पाठ्यपुस्तक के प्रश्न-अभ्यास

प्रश्न 1.
उच्चारणं कुरुत
दुर्भिक्षे – राष्ट्रविप्लवे – विश्वबन्धुत्वम्
विश्वसन्ति – उपेक्षाभावम् – विद्वेषस्य
ध्यातव्यम् – दुःखभाक् – प्रदर्शयन्ति
उत्तर:
विद्यार्थी स्वयं करें।

प्रश्न 2.
मञ्जूषातः समानार्थकपदानि चित्वा लिखत-
परस्य दुःखम् आत्मानम् बाधितः परिवारः सम्पन्नम् त्यक्त्वा सम्पूर्णे
स्वकीयम् …………….. (1) ……………..
अवरुद्धः …………….. (2) ……………..
कुटुम्बकम् …………….. (3) ……………..
अन्यस्य …………….. (4) ……………..
अपहाय …………….. (5) ……………..
समृद्धम् …………….. (6) ……………..
कष्टम् …………….. (7) ……………..
निखिले …………….. (8) ……………..
उत्तर:
(1) आत्मानम्
(2) बाधितः
(3) परिवारः
(4) परस्य
(5) त्यक्त्वा
(6) सम्पन्नम्
(7) दुःखम्
(8) सम्पूर्णे।

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

प्रश्न 3.
रेखाङ्कितानि पदानि संशोध्य लिखतं-
(क) छात्राः क्रीडाक्षेत्रे कन्दुकात् क्रीडन्ति।
(ख) ते बालिकाः मधुरं गायन्ति।
(ग) अहं पुस्तकालयेन पुस्तकानि आनयामि।
(ङ) गुरुं नमः।
उत्तर:
(क) कन्दुकेन
(ख) ताः
(ग) पुस्तकालयात्
(घ) तव
(ङ) गुरवे।

प्रश्न 4.
मञ्जूषातः विलोमपदानि चित्वा लिखत
अधुना मित्रतायाः लघुचेतसाम् गृहीत्वा दुःखिनः दानवाः
शत्रुतायाः …………….. (1) ……………..
पुरा …………….. (2) ……………..
मानवाः …………….. (3) ……………..
उदारचरितानाम् …………….. (4) ……………..
सुखिनः …………….. (5) ……………..
अपहाय …………….. (6) ……………..
उत्तर:
(1) मित्रतायाः
(2) अधुना
(3) दानवाः
(4) लघुचेतसाम्
(5) दुःखिनः
(6) गृहीत्वा।

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

प्रश्न 5.
अधोलिखितपदानां लिङ्ग, विभक्तिं वचनञ्च लिखत-
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 10 विश्वबंधुत्वम् 1
उत्तर:
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 10 विश्वबंधुत्वम् 2

प्रश्न 6.
कोष्ठकेषु दत्तेषु शब्देषु समुचितां विभक्तिं योजयित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
(क) विद्यालयम् उभयतः वृक्षाः सन्ति।(विद्यालय) ………………………….. उभयतः गोपालिकाः।(कृष्ण)
(ख) ग्रामं परित: गोचारणभूमिः।(ग्राम) ………………………….. परितः भक्ताः। (मन्दिर)
(ग) सूर्याय नमः। (सूर्य) ………………………….. नमः। (गुरु)
(घ) वृक्षस्य उपरि खगाः। (वृक्ष) ………………………….. उपरि सैनिकः। (अश्व)
उत्तर:
(क) कृष्णम् उभयतः गोपालिकाः।,
(ख) मन्दिरम् परितः भक्ताः।
(ग) गुरवे नमः।
(घ) अश्वस्य उपरि सैनिकः।

प्रश्न 7.
कोष्ठकात् समुचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत
(क) ………………………….. नमः। (हरि/हरये)
(ख) ………………………….. परितः कृषिक्षेत्राणि सन्ति। (ग्रामस्य/ग्रामम्)
(ग) ………………………….. नमः। (अम्बायाः/अम्बायै)
(घ) ………………………….. उपरि अभिनेता अभिनयं करोति। (मञ्चस्य पञ्चम्)
(ङ) ………………………….. उभयतः पुत्रौ स्तः। (पितरम/पितुः)
उत्तर:
(क) हरये
(ख) ग्रामम्
(ग) अम्बायै
(घ) मञ्चस्य
(ङ) पितरम्।

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

बहुविकल्पी प्रश्न
प्रश्न-निम्नलिखितानां प्रश्नानाम् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत-

प्रश्न 1.
केषां वसुधैव कुटुम्बकम्?
(क) उदारचरितानाम्
(ख) लघुचेतसाम्
(ग) वीराणाम्
(घ) धनवताम्।
उत्तर:
(क) उदारचरितानाम्

प्रश्न 2.
‘करोति’ पदे कः लकार:?
(क) लट्
(ख) लृट्
(ग) लङ्
(घ) लोट्।
उत्तर:
(क) लट्

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

प्रश्न 3.
‘शत्रुतायाः’ पदे का विभक्तिः?
(क) षष्ठी
(ख) चतुर्थी
(ग) प्रथमा
(घ) तृतीया।
उत्तर:
(क) षष्ठी

प्रश्न 4.
‘मित्रतायाः’ पदस्य विपरीतार्थकपदम् किं भवति?
(क) शत्रुतायाः
(ख) मित्रता
(ग) बन्धुता
(घ) मधुरता।
उत्तर:
(क) शत्रुतायाः

प्रश्न 5.
‘कुटुम्बकम्’ पदस्य समानार्थकपदम् किं भवति?
(क) कृषकः
(ख) कृष्णः
(ग) परिवारः
(घ) विश्वः।
उत्तर:
(ग) परिवारः।

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

Class 7 Sanskrit Chapter 9 अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि Summary

1. उत्सवे, व्यसने …………………………… अवरुद्धः भवति। (पृष्ठ 53)

हिन्दी सरलार्थ-उत्सव में, विपत्ति में, अकाल में, देश पर आपत्ति आने पर, शत्रु का संकट आने पर जो सहायता करता है, वही बन्धु होता है। यदि विश्व में सब जगह ऐसा भाव हो जाए तब विश्व में भाईचारा संभव है।

परन्तु आजकल सम्पूर्ण संसार में झगड़े का और अशांति का वातावरण है जिससे मनुष्य आपस में विश्वास नहीं करते हैं। वे दूसरे के कष्ट को अपना कष्ट नहीं मानते हैं। शक्तिशाली देश कमजोर देशों के प्रति उपेक्षा भाव दिखाते हैं और उनके ऊपर अपना प्रभुत्व (शासन) स्थापित करते हैं। इस कारण से संसार में सब जगह विद्वेष की, शत्रुता की और हिंसा की भावना दिखाई देती है। देशों का विकास भी रुक जाता है।

2. एतेषां सर्वेषां …………………………… भविष्यन्ति। (पृष्ठ 53)

हिन्दी सरलार्थ-इन सबका कारण विश्व में भाईचारे की कमी ही है। यह बहुत बड़ी आवश्यकता है कि एक देश दूसरे देश के साथ निर्मल हृदय से भाईचारे का व्यवहार करे। यदि यह भावना विश्व के लोगों में बलवती हो जाए तब विकसित और अविकसित देशों के बीच स्वस्थ स्पर्धा होगी। जिससे सभी देश ज्ञान और विज्ञान के क्षेत्र में मैत्री भावना से और सहयोग से समृद्धि प्राप्त करने में समर्थ होंगे।

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

3. अस्माभिः …………………………… स्थापनीयम्। (पृष्ठ 53)

हिन्दी सरलार्थ-हमें अवश्य ध्यान देना चाहिए कि विश्व के सभी प्राणियों में एक समान खून बहता है। सूर्य और चंद्रमा का प्रकाश सब जगह समान रूप से फैलता है। इससे ज्ञात होता है कि प्रकृति भी सबके साथ समान रूप से व्यवहार करती है, इसलिए हम सबको आपस में शत्रुता छोड़कर विश्वबन्धुत्व की स्थापना करनी चाहिए।

4. अतः …………………………… कटम्बकम॥ (पृष्ठ 54)

हिन्दी सरलार्थ-इसलिए विश्व के कल्याण के लिए ऐसी भावना होनी चाहिए यह अपना है या पराया है, इस प्रकार की बातें छोटे हृदय वालों की होती हैं। उदार चरित वालों के लिए तो पूरी पृथ्वी ही परिवार के समान होती है।

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 10 विश्वबंधुत्वम् Read More »

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 9 अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि

Detailed, Step-by-Step NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 9 अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि Questions and Answers were solved by Expert Teachers as per NCERT (CBSE) Book guidelines covering each topic in chapter to ensure complete preparation.

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 9 अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

अभ्यासः

प्रश्न: 1.
उच्चारणं कुरुत
अग्रिमदिने, षड्वादने, अष्टवर्षदेशीया, अनुगृह्णातु, भवत्सदृशानाम्, गृहसञ्चालनाय, व्यवस्थाये, महार्घताकाले, अद्यै वास्या:, करतलवादसहितम्।
उत्तर:
अध्यापककस्य । अध्यापिकायाः सहायतया उच्चारण

प्रश्न: 2.
एकपदेन उत्तराणि लिखत-
(क) गिरिजायाः गृहसेविकायाः नाम किमासीत्?
(ख) दर्शनायाः पुत्री कति वर्षीया आसीत्?
(ग) अद्यत्वे शिक्षा अस्माकं कीदृशः अधिकारः?
(घ) दर्शनायाः पुत्री कथं नृत्यति?
उत्तर:
(क) दर्शना।
(ख) अष्टवर्गीया।
(ग) मौलिकः।
(घ) करतलवादनसहितम्।

प्रश्न: 3.
पूर्णवाक्येन उत्तरत
(क) अष्टवर्षदेशीया दर्शनायाः पुत्री कि समर्थाऽसीत्?
(ख) दर्शना कति गृहाणां कार्य करोति स्म?
(ग) मालिनी स्वप्रतिवेशिनी प्रति किं कथयति?
(घ) अद्यत्वे छात्राः विद्यालये किं कि निःशुल्क प्राप्नुवन्ति?
उत्तर:
(क) अष्टवर्षदेशीय दर्शनायाः पुत्री सर्वकार्येषु समर्था आसीत्।
(ख) दर्शना पञ्च-षड्गृहाणां कार्य करोति स्म।
(ग) मालिनी स्वप्रतिवेशिनी प्रति कथयति स्म यत्-“गिरिजे! मम पुत्रः मातुल गृहं प्रस्थितः, काचिद् अन्यां कामपि महिला कार्यार्थं जानासि तर्हि प्रेषय” इति।
(घ) अद्यत्वे छात्राः विद्यालये निःशुल्क शिक्षा, गणवेशं, पुस्तकानि, पुस्तकस्यूतं, पादत्राणं, मध्याह्नभोजन, छात्रवृत्तिम् इत्यादिकं प्राप्नुवन्ति।

प्रश्न: 4.
रेखांकितपदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत
(क) मालिनी द्वारमुद्घाटयति?
(ख) शिक्षा सर्वेषां बालानां मौलिकः अधिकारः।
(ग) दर्शना आश्चर्येण मालिनी पश्यति।
(घ) दर्शना तस्याः पुत्री च मिलित्वा परिवारस्य भरणपोषणं कुरुतः स्मा
उत्तर:
(क) का द्वारमुद्घाटयति?
(ख) शिक्षा केषां मौलिकः अधिकारः?
(ग) दर्शना आश्चर्येण काम् पश्यति?
(घ) दर्शना तस्याः पुत्री च मिलित्वा कस्य भरणपोषणं कुरुतः स्म?

प्रश्नः 5.
सन्धि विच्छेवं पूरयत
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 9 अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि 2
उत्तर:
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 9 अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि 3

प्रश्नः 6.
(अ) समानार्थकपदानि मेलयत
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 9 अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि 4

(आ) विलोमपदानि मेलयत
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 9 अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि 5

प्रश्न: 7.
विशेषणपदैः सह विशेष्यपदानि योजयत
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 9 अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि 6

ध्यातव्यम् (ध्यान दें)

‘सर्व पठन्तु अग्रे सरन्तु’ च इति भावनामङ्गीकृत्य विकसितोऽयं एकः संवादात्मकः पाठः। प्रायेण आर्थिकदृष्ट्या दरिद्रपरिवारेषु लघु लघु बालकाः चायादिविपणिसु अन्येषु च गृहेषु कार्य नियोजिताः क्रियन्ते येन धनस्य अर्जनं भवेत् तेषां गृहस्य कार्य चलेत्। एवं कृते ते जनाः स्वसंतती: शिक्षायाः मौलिकाधिकारात् वञ्चयन्ति। प्रारम्भे शिक्षा यः केवलं संवैधानिकोऽधिकार आसीत् स इदानी मौलिकाधिकारः जातः। इमामेव भावनां बोधयितुं पाठेऽस्मिन् प्रयत्नो विहितः।

हिन्दी अनुवाद-‘सब पढ़े, सब बढ़े’ इस भावना को स्वीकार करके विकसित यह एक संवादात्मक पाठ है। प्रायः आर्थिक दृष्टि से गरीब परिवारों में छोटे-छोटे लड़के चाय आदि की दुकानों में या दूसरे घरों में काम पर लगाए जाते हैं जिससे पैसा कमाया जा सके और उनके घर का कार्य चले। इसके लिए वे लोग अपनी औलाद को शिक्षा के मूल अधिकार से वंचित करते हैं। शुरू में जो सिर्फ संवैधानिक अधिकार था, अब वह मौलिक अधिकार हो गया है। इस पाठ में इसी भावना को बताने के लिए प्रयास किया गया है।

Class 7 Sanskrit Chapter 9 अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि Summary

अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि मूलपाठः

मालिनी – (प्रतिवेशिनी प्रति) गिरिजे! मम पुत्रः मातुतलगृह प्रति प्रस्थितः काचिद् अन्यां कामपि महिलां जानासि तहिं प्रेषय।

गिरिजा – आम् सखि! अद्य प्रातः एव मम सहायिका स्वसुतायाः कृते कर्मार्थं पृच्छति स्म। श्वः प्रातः एव तया सह वातां करिष्यामि।

(अग्रिमदिने प्रात:काले षट्वादने एव मालिन्याः गृहघण्टिका आगन्तारं कमपि सूचयति मालिनी द्वारमुदघाटयति पश्यति यत् गिरिजायाः सेविकया दर्शनया सह एका अष्टवर्षदेशीय, बालिका तिष्ठति।)

दर्शना – महोदये! भवती कार्यार्थ गिरिजामहोदयां पृच्छति स्म कृपया मम सुतायै अवसरं प्रदाय अनुगृहातु भवती।

मालिनी – परमेषा तु अल्पवयस्का प्रतीयते। किं कार्य करिष्यत्येषा? अयं तु अस्याः अध्ययनस्य क्रीडनस्य च कालः।

वर्शना – एषा एकस्य गृहस्य संपूर्ण कार्य करोति स्म। सः परिवारः अधुना विदेशं प्रति प्रस्थितः। कार्याभावे अहमेतस्यै कार्यमेवान्वेषयामि स्म येन भवत्सदृशानां कार्य प्रचलेत् अस्मद्सदृशानां गृहसञ्चालनाय च धनस्य व्यवस्था भवेत्।

मालिनी – परमेतत्तु सर्वथाऽनुचितम्। किं न जानासि यत् शिक्षा तु.सर्वेषां बालकाना सर्वासां बालिकानां च मौलिक: अधिकारः।

वर्शना – महोदये! अस्मद् सदृशानां तु मौलिकाः अधिकाराः केवलं स्वोदरपूर्ति-रेवास्ति। एतस्य व्यवस्थायै एव अहं सर्वस्मिन् दिने पञ्च-षगृहाणां कार्य करोमि। मम रुग्णः पतिः तु किञ्चिदपि कार्य न करोति। अतः अहं मम पुत्री च मिलित्वा परिवारस्य भरण-पोषणं कुर्वः। अस्मिन् महार्घताकाले मूलभूतावश्यकतानां कृते एव धनं पर्याप्त न भवति तर्हि कथं विद्यालयशुल्क, गणवेषं पुस्तकान्यादीनि क्रेतुं धनमानेष्यामि।

मालिनी – अहो! अज्ञानं भवत्याः। कि न जानासि यत् नवोत्तर-द्वि-सहस्र (2009) तमे वर्षे सर्वकारेण सर्वेषां बालकानां, सर्वासां बालानां कृते शिक्षायाः मौलिकाधिकारस्य घोषणा कृता। यदनुसारं षड्वर्षेभ्यः आरभ्य चतुर्दशवर्षपर्यन्तं सर्वे बालाः समीपस्थं सर्वकारीयं विद्यालयं प्राप्य न केवलं निःशुल्क शिक्षामेव प्राप्स्यन्ति अपितु निःशुल्कं गणवेषं पुस्तकानि, पुस्तकस्यूतम्, पादत्राणम्, माध्याह्नभोजनम्, छात्रवृत्तिम् इत्यादिकं सर्वमेव प्राप्स्यन्ति।

वर्शना – अप्येवम् (आश्चर्येण मालिनी पश्यति)

मालिनी – आम्। वस्तुतः एवमेव।

वर्शना – (कृतार्थतां प्रकटयन्ती) अनुगृहीताऽस्मि महोदये! एतद् बोधनाय। अहम् अद्यैवास्याः प्रवेशं समीपस्थे विद्यालये कारयिष्यामि।

दर्शनाया:-पुत्री-(उल्लासेन सह) अहं विद्यालयं गमिष्यामि! अहमपि पठिष्यामि! (इत्युक्त्वा करतलवादनसहितं नृत्यति मालिनी प्रति च कृतज्ञतां ज्ञापयति)

अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि शब्दार्थाः

सन्धिच्छेदाः – कार्यार्थम् = कार्य + अर्थम्।
करिष्यत्येषा – करिष्यति + एषा।
अयं तु = अयम् + तु।
कार्याभावे – काम की कमी में।
एवान्वेषयामि = एव + अन्वेषयामि।
सर्वथाऽनुचितम् = सर्वथा + अनुचितम्।
स्वोदरपूर्ति-रेवास्ति = स्व + उदरपूर्ति + एव + अस्ति।
महार्घता = महा + अर्घता।
मूलभूतावश्यकतानाम् = मूलभूत + आवश्यकतानाम्।
पुस्तकान्यादीनि = पुस्तकानि + आदीनि।
नवोत्तर = नव + उत्तर।
मौलिकाधिकारस्य – मौलिक + अधिकारस्य।
इत्यादिकम् – इति + आदिकम्।
कृतार्थताम् = कृत + अर्थताम्।
अनुगृहीताऽस्मि – अनुगृहीता + अस्मि।
अद्यैवास्याः – अद्य + एव + अस्या।
विद्यालये – विद्या + आलये।
उल्लासेन – उत् + लासेन।
इत्युक्त्वा = इति + उक्त्वा।

अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि हिन्दी – अनुवाद:

मालिनी – (पड़ोसन से) अरे गिरिजा! मेरा बेटा मामा के घर गया है। किसी दूसरी कामवाली महिला को जानती हो तो भेजो।

गिरिजा – हाँ सखी! आज सुबह ही मेरी सहायिका अपनी बेटी के लिए काम हेतु पूछ रही थी। कल सुबह ही उससे बात करूंगी। (अगले दिन सुबह छः बजे ही मालिनी के घर की घंटी आने वाले किसी की सूचना देती है, मालिनी दरवाजा खोलती, देखती है कि गिरिजा की नौकरानी दर्शना के साथ एक आठ साल की लड़की खड़ी है।)

दर्शना – मैडम! आप काम के लिए गिरिजा मैडम से पूछ रही थीं, कृपा करके मेरी बेटी को यह अवसर देकर हमें अनुगृहीत करें।

मालिनी – लेकिन यह तो छोटी उम्र की लगती है। यह क्या काम करेगी? यह तो इसके पढ़ने-लिखने और खेलने का समय है।

दर्शना – यह एक घर के सब काम करती थी। वह परिवार अभी विदेश गया हुआ है। काम न होने के कारण मैं इसके लिए काम ढूँढ रही थी जिससे आप जैसे लोगों का काम चलता रहे और हम जैसों की घर चलाने के लिए रुपयों की व्यवस्था होती रहे।

मालिनी – लेकिन यह तो सरासर गलत है। क्या तुम नहीं जानती कि सभी लड़के-लड़कियों के लिए शिक्षा मौलिक अधिकार है।

वर्शना – मैडम! हमारा मौलिक अधिकार तो अपना पेट भरना ही है। इसकी व्यवस्था के लिए ही मैं पूरे दिन पाँच-छ: घरों का काम करती हूँ। मेरा पति बीमार है और कुछ काम नहीं करता है। इसलिए मैं और मेरी बेटी मिलकर परिवार चलाती हैं। इस महंगाई के समय में रोजमर्रा की जरूरतों के लिए भी रुपया पर्याप्त नहीं होता तो मैं कैसे स्कूल की फीस, वर्दी, किताबें आदि खरीदने के लिए पैसा लाऊँगी। ओह! तुम जानती नहीं कि साल 2009 में सरकार ने सभी लड़के-लड़कियों के लिए शिक्षा के मौलिक अधिकार की घोषणा की थी जिसके अनुसार छः साल से चौदह साल तक के सभी बच्चे घर के पास ही सरकारी स्कूल में न सिर्फ मुफ्त शिक्षा ही प्राप्त करेंगे, बल्कि मुफ्त वर्दी, किताबें, बैग, जूते, दोपहर का खाना, छात्रवृत्ति (वजीफा) आदि सब मुफ्त पायेंगे।

वर्शना – अच्छा जी! ऐसा है। (आश्चर्य से मालिनी को देखती है)

मालिनी – हाँ! ऐसा ही है।

दर्शना – (कृतज्ञता दिखाती हुई)। मैडम! मैं शुक्रगुजार हूँ। यह जानकारी देने के लिए। मैं आज ही इसका दाखिला पास के स्कूल में कराऊँगी। दर्शना की बेटी-(खुशी के साथ) मैं स्कूल जाऊँगी। मैं भी पढूँगी! (ऐसा बोलकर ताली बजाती है नाचती है और मालिनी को अपनी कृतज्ञता ज्ञापित करती है, शुक्रगुजार होती है।)

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 9 अहमपि विद्यालयं गमिष्यामि Read More »

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 8 त्रिवर्णः ध्वजः

Detailed, Step-by-Step NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 8 त्रिवर्णः ध्वजः Questions and Answers were solved by Expert Teachers as per NCERT (CBSE) Book guidelines covering each topic in chapter to ensure complete preparation.

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 8 त्रिवर्णः ध्वजः

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

पाठ्यपुस्तक के प्रश्न-अभ्यास

प्रश्न 1.
शुद्धकथनस्य समक्षम् ‘आम्’ अशुद्धकथनस्य समक्षं ‘न’ इति लिखत
(क) अस्माकं राष्ट्रस्य ध्वजे त्रयः वर्णाः सन्ति।
(ख) ध्वजे हरितवर्णः शान्तेः प्रतीकः अस्ति।
(ग) ध्वजे केशरवर्णः शक्त्याः सूचकः अस्ति।
(घ) स्वतन्त्रतायाः आन्दोलने लक्षाधिकाः जनाः स्वप्राणान् अत्यजन्।
(ङ) अस्माकं ध्वजः अनेकत्वे एकत्वस्य सूचकः।
उत्तर:
(क) आम्
(ख) न
(ग) आम्
(घ) आम्
(ङ) आम्।

प्रश्न 2.
अधोलिखितेषु पदेषु प्रयुक्तां विभक्तिं वचनंच लिखत-
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 8 त्रिवर्णः ध्वजः 1 NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 8 त्रिवर्णः ध्वजः 2

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

प्रश्न 3.
एकपदेन उत्तरत
(क) अस्माकं ध्वजे कति वर्णाः सन्ति?
(ख) त्रिवर्णे ध्वजे शक्त्याः सूचकः कः वर्णः?
(ग) अशोकचक्रं कस्य द्योतकम् अस्ति?
(घ) त्रिवर्णः ध्वजः कस्य प्रतीकः?
उत्तर:
(क) त्रयः
(ख) केशरः
(ग) सत्यस्य धर्मस्य अहिंसायाः च
(घ) स्वाभिमानस्य।

प्रश्न 4.
एकवाक्येन उत्तरत
(क) अस्माकं ध्वजस्य श्वेतवर्णः कस्य सूचकः अस्ति?
(ख) स्वतन्त्रतायाः आन्दोलने कस्य महती भूमिका आसीत्?
(ग) अस्माभिः कस्य मानसम्मानरक्षा करणीया?
(घ) ध्वजस्य श्वेतपट्टिका कस्याः सूचिका अस्ति?
उत्तर:
(क) अस्माकं ध्वजस्य श्वेतवर्णः शान्तेः सूचकः अस्ति।
(ख) स्वतन्त्रतायाः आंदोलने ध्वजस्य महती भूमिका आसीत्।
(ग) अस्माभिः ध्वजस्य मानसम्मानरक्षा करणीया।
(घ) ध्वजस्य श्वेतपट्टिका सात्त्विकतायाः निर्मलतायाः च सूचिका अस्ति।

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

प्रश्न 5.
अधोलिखितवाक्येषु रेखाङ्कितपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत
(क) अस्माकं त्रिवर्णध्वजः विश्वविजयी भवेत्।
(ख) स्वधर्मात् प्रमादं वयं न कुर्याम।
(ग) एतत् सर्वम् अस्माकं नेतृणां सबुद्धेः सत्फलम्।
(घ) शत्रूणां समक्षं विजयः सुनिश्चितः भवेत्।
उत्तर:
(क) अस्माकं कः विश्वविजयी भवेत्?
(ख) स्वधर्मात् किं वयं न कुर्याम?
(ग) एतत् सर्वम् अस्माकं नेतृणां कस्याः सत्फलम्?
(घ) केषाम् समक्षं विजयः सुनिश्चितः भवेत्?

प्रश्न 6.
उदाहरणानुसारं समुचितैः पदैः रिक्तस्थानानि पूरयत
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 8 त्रिवर्णः ध्वजः 3

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

प्रश्न 7.
समुचितमेलनं कृत्वा लिखत
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 8 त्रिवर्णः ध्वजः 4
उत्तर:
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 8 त्रिवर्णः ध्वजः 5

बहुविकल्पी प्रश्न

प्रश्न-निम्नलिखितानां प्रश्नानाम् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत

प्रश्न 1.
विद्यालये कः ध्वजारोहणं करिष्यति?
(क) प्राचार्यः
(ख) मन्त्री
(ग) नेता
(घ) शिक्षकः।
उत्तर:
(क) प्राचार्यः

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

प्रश्न 2.
अस्माकं ध्वजे हरितवर्णः कस्य सूचकः अस्ति?
(क) शान्तेः
(ख) समृद्धेः
(ग) शौर्यस्य
(घ) धैर्यस्य।
उत्तर:
(ख) समृद्धेः

प्रश्न 3.
अस्माकं ध्वजे श्वेतवर्णः कस्य सूचकः अस्ति?
(क) वीरतायाः
(ख) असत्यस्य
(ग) धर्मस्य
(घ) शान्तेः।
उत्तर:
(घ) शान्तेः

प्रश्न 4.
‘अत्यजन्’ पदे कः पुरुषः?
(क) प्रथमः पुरुषः
(ख) मध्यमः पुरुषः
(ग) उत्तम पुरुषः
(घ) परः पुरुषः।
उत्तर:
(क) प्रथमः पुरुषः

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

प्रश्न 5.
‘स्वतन्त्रतायाः’ पदे का विभक्तिः?
(क) षष्ठी
(ख) सप्तमी
(ग) प्रथमा
(घ) चतर्थी।
उत्तर:
(क) षष्ठी।

Class 7 Sanskrit Chapter 8 त्रिवर्णः ध्वजः Summary

केचन बालकाः …………………………….. संलपन्ति।
हिन्दी सरलार्थ-कुछ बालक और बालिकाएँ स्वतंत्रता दिवस के ध्वजारोहण समारोह में उत्साहपूर्वक जाते हुए आपस में बात कर रहे हैं।

1. देवेश:- …………………………….. त्रिवर्णः इति। (पृष्ठ 44)
हिन्दी सरलार्थ-देवेश-आज स्वतंत्रता दिवस है। हमारे विद्यालय के प्रधानाचार्य झंडा फहराएंगे और छात्र सांस्कृतिक कार्यक्रम प्रस्तुत करेंगे। अंत में लड्डू मिलेंगे।

डेविड-शुचि ! क्या तुम जानती हो? हमारे झंडे का क्या नाम है? शचि-अरे, कौन ऐसा भारतीय है जो इस झण्डे के विषय में नहीं जानता है? हमारे देश का झण्डा तिरंगा है।

2. सलीमः …………………………….. गृहीताः? (पृष्ठ 44)
हिन्दी सरलार्थ-सलीम-रुचि ! इसका नाम तिरंगा क्यों है? रुचि-इस झंडे में तीन रंग हैं इसलिए यह तिरंगा (कहलाता) है। क्या तुम इन रंगों के नाम जानती हो?

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

सलीम-अरे, केसरिया, सफेद और हरा ये तीन रंग हैं। देवेश-हमारे झंडे में ये तीन ही रंग क्यों लिए गए हैं?

3. सलीमः- एतेषां …………………………….. सङ्केतिका। (पृष्ठ 45)
हिन्दी सरलार्थ-सलीम-इन तीनों रंगों का यहाँ विशेष अभिप्राय है। देवेश-क्या विशेष है?

सलीम-सुनो, केसरिया रंग वीरता का, सफेद रंग शांति का और हरा रंग समृद्धि का सूचक है। और यह झंडा स्वयम् अनेकता में एकता का प्रतीक है।

शुचि-क्या इन पट्टियों का अन्य महत्त्व भी है?

डेविड-हाँ ! क्यों नहीं? झण्डे के ऊपर स्थित केसरिया पट्टी आग की लपटों के समान ऊर्जा की और उत्साह की सूचक है। बीच में स्थित सफेद पट्टी सात्विकता और निर्मलता की द्योतक है। नीचे स्थित हरी पट्टी समृद्धि और प्रगति की संकेतिका है।

4. तेजिन्दरः-शचे! …………………………….. अभवत्। (पृष्ठ 45)
हिन्दी सरलार्थ-तेजिन्दर-शुचि ! क्या झंडे के बीच में स्थित चक्र का भी कुछ महत्त्व है?

शुचि-हाँ और क्या, यह अशोक चक्र सत्य, धर्म और अहिंसा का द्योतक है। प्रणव-क्या तुम नहीं जानती हो? स्वतंत्रता के आंदोलन में इस झंडे की बहुत बड़ी भूमिका थी। शुचि-झंडे की क्या भूमिका थी? देवेश-इस झंडे का आश्रय लेकर ही स्वतंत्रता का आंदोलन हुआ।

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

5. डेविड: …………………………….. जयतु भारतम्। (पृष्ठ)
हिन्दी सरलार्थ-डेविड-देश की स्वतंत्रता के लिए लक्ष्मीबाई, महात्मा गांधी, पं.जवाहर लाल नेहरू,सुभाषचंद्र बोस, चन्द्रशेखर आजाद, भगतसिंह, सरोजिनी नायडू, अरुणा आसफ अली आदि ने पूरा जीवन संघर्ष किया और लाखों लोगों ने अपने प्राण त्यागे।

तेजिन्दर–हमारा तिरंगा झंडा स्वाभिमान का प्रतीक है। सभी भारतीयों को इसका सम्मान करना चाहिए। इसलिए हमारा संकल्प होना चाहिए कि इस राष्ट्रध्वज के सम्मान की रक्षा के लिए हम सब अपने-अपने कर्तव्य में तत्पर रहें।

(तिरंगे झंडे की जय हो, भारत की जय हो।)

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 8 त्रिवर्णः ध्वजः Read More »

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 7 सड.कल्पः सिद्धिदायकः

Detailed, Step-by-Step NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 7 सड.कल्पः सिद्धिदायकः Questions and Answers were solved by Expert Teachers as per NCERT (CBSE) Book guidelines covering each topic in chapter to ensure complete preparation.

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Ruchira Chapter 7 सड.कल्पः सिद्धिदायकः

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

पाठ्यपुस्तक के प्रश्न-अभ्यास

प्रश्न 1.
उच्चारणं कुरुत –
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 7 सड.कल्पः सिद्धिदायकः 1
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 7 सड.कल्पः सिद्धिदायकः 2
उत्तर:
स्वयं उच्चारण करें।

प्रश्न 2.
उदाहरणम् अनुसृत्य रिक्तस्थानानि पूरयत
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 7 सड.कल्पः सिद्धिदायकः 3

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 7 सड.कल्पः सिद्धिदायकः 4

प्रश्न 3.
प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखत
(क) निर्भयं नंकः स्वयमेव रक्षति?
(ख) पार्वती तपस्यार्थ कत्र अगच्छत?
(ग) कः अशिवं चरति ?
(घ) शिवनिन्दां श्रुत्वा का क्रुद्धा जाता?
(ङ) वटुरूपेण तपोवनं कः प्राविशत् ?
उत्तर:
(क) ईश्वरः
(ख) कानने
(ग) शिवः
(घ) पार्वती
(ङ) शिवः।

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

प्रश्न 4.
कः/का कं/कां प्रति कथयति –
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 7 सड.कल्पः सिद्धिदायकः 5
उत्तर:
NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 7 सड.कल्पः सिद्धिदायकः 6

प्रश्न 5.
प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत
(क) वटुं दृष्ट्वा पार्वती सादरं किम् अवदत् ?
(ख) वटुः पार्वतीं किम् अपृच्छत् ?
(ग) नारदवचनप्रभावात् पार्वती किं कर्तुम् ऐच्छत् ?
उत्तर:
(क) वटुं दृष्ट्वा पार्वती सादरम् अवदत्-‘वटो! स्वागतं ते। उपविशतु भवान्।’
(ख) वटुः पार्वतीम् अपृच्छत्-‘हे तपस्विनि ! किमर्थं कठिनं तपः समाचरसि ? स्वकीयाम् तनुं च मलिनां करोषि।’
(ग) नारदवचनप्रभावात् पार्वती तपस्यां कर्तुम् ऐच्छत्।

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

प्रश्न 6.
मञ्जूषातः पदानि चित्वा समानार्थकानि पदानि लिखत –
माता दृष्ट्वा कानने जन्तवः
नेत्राणि ………………………. (1) ……………………….
पशवः ………………………. (2) ……………………….
जननी ………………………. (3) ……………………….
नयनानि ………………………. (4) ……………………….
विलोक्य ………………………. (5) ……………………….
उत्तर:
(1) कानने
(2) जन्तवः
(3) माता
(4) नेत्राणि
(5) दृष्ट्वा।

प्रश्न 7.
उदाहरणानुसारं पदरचनां कुरुत
यथा-
वसति स्म = अवसत्

(क) पश्यति स्म
(ख) लिखति स्म
(ग) चिन्तयति स्म
(घ) वदति स्म
(ङ) गच्छति स्म
उत्तर:
(1) अपश्यत्
(2) अलिखत्
(3) अचिन्तयत्
(4) अवदत्
(5) अगच्छत्।

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

प्रश्न 8.
यथा- अलिखत् = लिखति स्म।
(क) ……………….. = कथयति स्म।
(ख) ……………….. नयति स्म।
(ग) ……………….. पठति स्म।
(घ) ……………….. धावति स्म।
(ङ) ……………….. हसति स्म।
उत्तर:
(क) अकथयत्
(ख) अनयत्
(ग) अपठत्
(घ) अधावत्
(ङ) अहसत्।

बहुविकल्पी प्रश्न
प्रश्न-निम्नलिखितानां प्रश्नानाम् शुद्धम् उत्तरं चित्वा लिखत

प्रश्न 1.
पार्वती के पतिरूपेण इच्छति स्म?
(क) रामम्
(ख) कृष्णम्
(ग) शिवम्
(घ) विष्णुम्।
उत्तर:
(ग) शिवम्

प्रश्न 2.
जनाः सङ्कल्पसिद्धये कम् पूजयन्ति ?
(क) शिवम्।
(ख) पण्डितम्
(ग) सत्यम्
(घ) धनम्।
उत्तर:
(क) शिवम्

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

प्रश्न 3.
शिवः कस्य रूपम् धृत्वा आगच्छत् ?
(क) वटोः
(ख) ब्राह्मणस्य
(ग) भिक्षुकस्य
(घ) नृपस्य।
उत्तर:
(क) वटोः

प्रश्न 4.
‘वसनम्’ पदस्य समानार्थकपदम् किम् अस्ति?
(क) गृहम्
(ख) आभूषणम्
(ग) धनम्
(घ) वस्त्रम्।
उत्तर:
(घ) वस्त्रम्

प्रश्न 5.
‘उचितम्’ पदस्य विपरीतार्थकपदम् किम् अस्ति?
(क) ओचितम्
(ख) अनुचितम्
(ग) चितम्
(घ) अनाचितम्।
उत्तर:
(ख) अनुचितम्

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

प्रश्न 6.
‘कोमलम्’ पदस्य विपरीतार्थकपदम् किम् अस्ति?
(क) कठोरम्
(ख) दीर्घम्
(ग) सुन्दरम्
(घ) मलिनम्।
उत्तर:
(क) कठोरम्।

Class 7 Sanskrit Chapter 7 सड.कल्पः सिद्धिदायकः Summary

1. नारदवचनप्रभावात् …………………………………… भविष्यति। (पृष्ठ 36)

हिन्दी सरलार्थ-नारद जी के वचनों के प्रभाव से पार्वती शिवजी को पति के रूप में चाहती हुई तपस्या करना चाहती थी। उसने अपना संकल्प माँ से निवेदन किया। वह सुनकर पार्वती की माता चिन्तित हो गई।

पुत्री के कोमल शरीर को देखकर माँ ने आदेश दिया-बेटी ! कहाँ कठिन तपस्या और कहाँ तुम्हारा कोमल शरीर। कैसे धूप से या सर्दी से अपनी रक्षा करोगी। तो तपस्या मत करो। सुख से अपने घर में ही रहो। यहीं व्रत आदि करो। इससे ही तुम्हारे मन की इच्छा पूरी हो जाएगी।

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

2. परन्त पार्वती …………………………………… रक्षति। (पृष्ठ 36)

हिन्दी सरलार्थ-परन्तु पार्वती ने कहा-माँ ! शिवजी को पतिरूप में प्राप्त करने के लिए तपस्या ही करूँगी, यह मेरा संकल्प है। ईश्वर मेरी रक्षा करेंगे। तपस्या के लिए कोई भी घर में नहीं रहता है। ऐसा कहकर दृढ़ निश्चय वाली वह पिता के घर को छोड़कर वन में बनी हुई अपनी पत्तों की कुटिया में चली गई और शिवजी की एकाग्र चित्त से पूजा करने लगी। लम्बे समय तक उसने तपस्या की। जंगल में हिंसक पशु घूम रहे थे फिर भी पार्वती निर्भय होकर रहती थी क्योंकि निडर व्यक्ति की ईश्वर स्वयं ही रक्षा करते हैं।

3. कतिचित् मासाः …………………………………… निवेदयति स्म।। (पृष्ठ 36-37)

हिन्दी सरलार्थ-कुछ महीने बीत गए। एक बार कोई ब्रह्मचारी तपोवन में आया। ब्रह्मचारी को देखकर पार्वती आसन से उठकर उसके पास जाकर आदर सहित बोली-ब्रह्मचारी ! तुम्हारा स्वागत है। आप बैठिए।

ब्रह्मचारी ने कुशलता पूछकर उत्सुकता से पूछा-हे तपस्विनी! क्यों कठिन तपस्या कर रही हो और अपने शरीर को मलिन कर रही हो, पार्वती कुछ नहीं बोली। उसकी सहेली ने ही उसके संकल्प का प्रयोजन ब्रह्मचारी को बताया।

4. तत् श्रुत्वा …………………………………… सम्भाषणम्। (पृष्ठ 37)

हिन्दी सरलार्थ-वह सुनकर ब्रह्मचारी ने पूछा-अरे पार्वती ! क्या सत्य ही तुम शिवजी को पति रूप में चाहती हो, जो अमंगल करता है, श्मशान में रहता है, जिसकी तीन आँखें हैं जिसके वस्त्र हाथी की छाल (चमड़ा) हैं, जिसका अंगराग (सौन्दये सामग्री) चिता की भस्म है। जिसके सेवक भूतगण हैं। क्या उन्हीं शिव को पति रूप में चाहती हो?

शिवजी की निन्दा सुनकर पार्वती क्रोधित हो गई। वह बोली-अरे, बहुत अधिक बोलने वाले ! दूर हट। तुम महेश्वर के परमार्थ स्वरूप को ही नहीं जानते हो। लोग अनादिकाल से ही संकल्प की सिद्धि के लिए शिवजी की पूजा करते हैं। इसलिए तुम्हारे साथ बात करना उचित नहीं है।

NCERT Solutions for Class 12 Sanskrit Bhaswati Chapter 1 अनुशासनम्

5. एवमुक्त्वा यदा …………………………………… तपस्य याच (पृष्ठ 37)

हिन्दी सरलार्थ-ऐसा कहकर जब वह जाने के लिए तैयार हुई तभी शिवजी ब्रह्मचारी का रूप त्याग कर उसका मार्ग रोककर बोले-पार्वती ! मैं तुम्हारे संकल्प और तपस्या से प्रसन्न हूँ।

NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 7 सड.कल्पः सिद्धिदायकः Read More »

error: Content is protected !!